حجت الاسلام و المسلمین «محمدرضا» عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد در گفتگو خبرنگار گروه فرهنگی قدس آنلاین گفت:  اهل‌بیت(ع) از همه رذایل اخلاقی پاک شدند و مردم را از آن‌ها بازداشتند و روش آنان در بازدارندگی انسان‌ها از زشتی‌ها، تبیین زیان‌های رذایل اخلاقی بوده است.

«عُجب» یکی از رذایل اخلاقی است که باید از آن رهایی یافت. امام علی‌النقی(ع) در نکوهش عُجب با روش بیان آثار آن فرموده‌اند: «الْعُجْبُ صارِفٌ عَنْ طَلَبِ الْعِلْمِ دَاعٍ إِلَی‌الغَمْطِ وَ الْجَهْلِ؛ عُجب بازدارنده از طلب دانش و وادارکننده به کوچک‌شماری دیگران و جهل است(بحارالانوار ج ۷۸، ص ۳۶۹).

در این حدیث سه پیامد ناگوار و زیان‌بار عُجب یادآوری شده است، عُجب چیست؟ عالِم اخلاقی مولی مهدی نراقی در تعریف عُجب نوشته است: «هو استعظام نفسه لأجل ما یری لها من صفه کمال، سواء کانت له تلک الصفه فی الواقع‌ام لا، و سواء کانت صفه کمال فی نفس‌الامرام لا و قیل: هو اعظام النعمه و الرکون الیها مع نسیان اضافتها الی المنعم؛ عُجب بزرگ شمردن خویش است به‌خاطر صفت کمالی که برای نفس خود می‌بیند، چه آن صفت در واقع باشد چه نباشد، و چه آن صفت در حقیقت صفت کمال باشد و چه نباشد و گفته شده است: عُجب بزرگ‌شماری نعمت و اعتماد به آن است با فراموشی اضافه و نسبت آن نعمت به منعم و نعمت دهنده. (جامع السعادات، ج ۱، ص ۳۵۷).

عُجب در واقع خودشیفتگی، خودبزرگ‌بینی، خودپسندی و از خودراضی بودن است و امکان دارد با تکبر، خودبرتربینی و نپسندیدن دیگری نیز همراه گردد.

امام هادی(ع) در این گفتار اخلاقی خویش دو نقش عُجب را در بازدارندگی و وادارکنندگی تبیین نموده‌اند. توجّه و تفکر در اثر و نقش سلبی و ایجابی عُجب، موجب حرکت در راه رهایی از عُجب و سازندگی خواهد شد.

نقش سلبی و بازدارندگی عجب

خودپسندی و کیش شخصیت مانع فراگیری دانش است و انسان را از یاد گرفتن و آموختن علم باز می‌دارد.

عُجب عامل توقف انسان‌ها و باز ایستادن آنان از جهاد علمی و کوشش در راه کسب دانش است. عُجب خودبسندگی، خودستایی، خودشگفتی و خودخواهی است و عامل عقب ماندگی و از حرکت باز ماندن است.

باید از عجب رهایی یافت چون راه رشد، کمال، پیشرفت، توسعه علمی و رسیدن به درجات عالی علمی، تنها با رهایی از عُجب گشوده می‌شود.

امام هادی(ع) در جمله «صَارِفٌ عَنْ طَلَبِ الْعِلْمِ» فلسفه زشتی عُجب را از راه تبیین اثربازدارندگی عُجب آموزش داده‌اند و همگان را با روش بیان اثر بازدارندگی عُجب به نبرد با عُجب برای رهایی از اثر منفی آن فرا خوانده‌اند.

نقش ایجابی و وادارکنندگی عُجب

امام هادی(ع) در این رهنمود اخلاقی اثر دعوت‌گری و واداشتگی عُجب را نیز گزارش کرده‌اند، عُجب اثر الزامی و ایجابی نیز دارد. امام دهم در این هشدار اخلاقی دو اثر زشت عُجب را بیان نموده‌اند. جمله «دَاعٍ إِلَی الغَمْطِ وَ الْجَهْلِ» راز زشتی عُجب را نمایان می‌سازد.

غمط به معنای تحقیر کردن و کوچک شمردن دیگران و کفران نعمت و انکار حق است. عُجب انسان‌ها را به کوچک دانستن و کم شمردن دیگران و ترش‌رویی، اخم و برخورد تحقیرآمیز می‌کشاند.

عُجب انسان را به تحقیر، توهین و فخرفروشی وادار می‌سازد، در نتیجه او از ادای احترام به دیگران، ادب، فروتنی و مهرورزی باز می‌ماند و محروم می‌گردد.

اثر دیگر خودبسندگی و خودستایی عُجب، جهل است. انسان خودپسند و خود برتربین چون حاضر نیست از دیگران بیاموزد و چون صفات کمال دیگران را نمی‌بیند و همه را کوچک می‌شمارد در جهل می‌ماند. او دانش اندک خود را برتر از دانش فراوان دیگران می‌شمارد و از دانش‌جویی و علم‌آموزی باز می‌ماند و جهل او پایدار خواهد شد.

اثر بازدارندگی عُجب که انسان را از علم‌آموزی باز می‌دارد با اثر دوم وادارندگی که جهل است ارتباط دارد؛ چون عُجب بازدارنده از فراگیری علم است. انسان دارای عُجب در پی کسب علم نمی‌رود و در اثر عُجب در جهل باقی می‌ماند.

انتهای پیام/